جلسه چهاردهم از سلسله جلسات ماهانه شرح کلمات اخلاقی آیت الله بهجت(ره) به همت هیات کریم آل طاها(ع) (کانون دانش پژوهان نخبه) و مسجد لولاگر برگزار شد. این مراسم با بیان احکام و خوانش فرازهایی از صحیفه حضرت امام خمینی(ره) آغاز و با بیان نکاتی از مباحث اخلاقی ادامه یافت. متن مشروح این جلسه را از نظر می‌گذرانید:


بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله الذی هدانا سبل السلام و نهانا عن اتباع خطوات الشیطان و الصلاه و السلام علی افضل من دعا الی سبیل ربه بالحکمه و الموعظه الحسنه سیدنا ونبینا ابی القاسم المصطفی محمّد صلی الله علیه و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین المعصومین المکرمین و اللعن الدائم علی اعدائهم اجمعین من الان الی قیام یوم الدین.
الهی هب لی کمال الانقطاع الیک و انر ابصار قلوبنا بضیاء نظرها الیک حتی تخرق ابصار القلوب حجب النور فتصل الی معدن العظمه و تصیر ارواحنا معلقه بعز قدسک الهی واجعلنی ممن نادیته فاجابک و لاحظته فصعق لجلالک فناجیته سرا و عمل لک جهرا.

دعایی که کپسول معارف است
رسیدیم به کلمه بیستم مرحوم آیت الله بهجت . نکته اول در کلام ایشان اینکه ما را توجه داده اند به بهره برداری از “مناجات شعبانیه". مناجات شعبانیه دعای نسبتا مختصری است که به تفصیل دعای کمیل و دعای ابوحمزه ثمالی و دعای عرفه نیست اما با همین اختصارش در حکم کپسولی است که همه معارف را در خود جمع کرده است. آقای بهجت میفرمایند: “مناجات شعبانیه با آن اختصارش از ابتدا تا انتها آنچه میخواهیم در آن هست.”

مقام معظم رهبری روحی فداه خاطره ای را از این دعا نقل کرده اند که از حضرت امام که در سطح بسیار بالایی از معنویت قرار داشت و حقیقتا دعا شناس بود پرسشی کرده اند. مقام معظم رهبری فرموده اند: “این مناجات شعبانیّه یک تحفه‌ای است که در اختیار ما قرار داده شده است. خب ما دعا خیلی داریم، همه‌ی این دعاها هم پر از مضامین عالی است، امّا بعضی یک برجستگی خاصّی دارند. من از امام بزرگوار رضوان‌الله‌علیه سؤال کردم، گفتم در میان این دعاهایی که از ائمّه علیهم‌السّلام رسیده است، شما به کدام دعا بیشتر علاقه‌مندید و دلبسته‌اید؟ فرمودند به دعای کمیل و مناجات شعبانیّه؛ به این دو دعا. امام یک دلِ متوجّه به خدا بود، اهل توسّل بود، اهل تضرّع بود، اهل خشوع بود، اهل اتّصال با مبدأ بود؛ وسیله‌ی بهتر در چشم او، این دو دعا بود: دعای کمیل، مناجات شعبانیّه. وقتی انسان مراجعه میکند به این دو دعا، دقّت میکند، می‌بیند چقدر هم شبیه همند این دو دعا؛ شباهتهای زیادی به هم دارند؛ مناجات انسان خاشع، مناجات انسان متوکّل به خدا؛ کَاَنّی بِنَفسی واقِفَةٌ بَینَ یَدَیک، وَ قَد اَظَلها حُسنُ تَوَکُّلی عَلَیک، فَقُلتَ ما اَنتَ اَهلُه، وَ تَغَمَّدتَنی بِعَفوِک؛ امید، امید به مغفرت الهی، به رحمت الهی، به توجّه الهی، بلندهمّتیِ در درخواست از پروردگار؛ اِلهی هَب لی کَمالَ الانقِطاعِ اِلَیک، و اَنِر اَبصارَ قُلوبِنا بِضیاءِ نَظَرِها اِلَیک".

ما در بین ادعیه، ندیده ایم که گفته شده باشد که همه معصومین این دعا را می‌خواندند، الا این مناجات شعبانیه. یعنی مناجات شعبانیه را هم امیرالمومنین (علیه السلام) انشاء کردند و هم بقیه ائمه(علیهم السلام). حتی حضرت صاحب (روحی و ارواح من سواه فداه) این مناجات را می‌خوانند. حضرت امام راحل به این حقیقت توجه داده اند و فرموده اند: “من ندیده ام در ادعیه، دعایی را که گفته شده باشد همه امام‌ها این دعا را می خواندند، در دعای شعبانیه این هست؛ اما من یادم نیست که در یک دعای دیگری دیده باشم که همه ائمه این را می خواندند.” این یک نکته بود که عرض شد.

نکته دوم این است که ایشان در این کلام‌شان می‌فرمایند: “هر آن‌چه که می‌خواهیم در آن (یعنی در مناجات شعبانیه) هست” لذا این‌که وارد شده در ماه شعبان مناجات شعبانیه خوانده شود، فقط اختصاص به ماه شعبان ندارد. البته که در ماه شعبان این مناجات خوانده می‌شود، اما در باقی اوقات هم انسان این مناجات را بخواند. با این مناجات انس داشته باشد. ما خودمان در سفر بیت الله الحرامی که داشتیم، دیدیم یک کتابچه‌هایی به افراد می‌دهند که به آن می‌گویند: “دعاهای طواف". در این کتابچه هفت عدد دعا تنظیم شده، که هر دور که می‌زنید یک دعا را می‌خوانید. ما به جای استفاده از آن دعاها، مناجات شعبانیه را هفت قسمت کردیم و در طواف خانه خدا خواندیم. همین. خیلی حال خاصی به انسان دست می‌دهد. خیلی مضامینش بلند است. مرحوم آقای بهجت می‌فرماید که هر چه می‌خواهید در این مناجات هست. آنچه از معارف طالب هستید آن‌ها در همین مناجات شعبانیه گنجانده شده.

تا چه میزان باید به اسناد ادعیه توجّه نمود؟
نکته سومی که ایشان توجه می‌دهند مسئله “سند دعا” است. این روزها خیلی بحث‌ها مطرح می‌شود که نهج البلاغه سند دارد یا ندارد؟ مفاتیح دعاهایش سند دارد یا ندارد؟ سند زیارت عاشورا چطور است؟ سند دعای ندبه چگونه است؟ ببینید یک بحثی مطرح است که ایشان هم مطرح کرده‌اند. اساتید بزرگوار ما، هم خودشان می‌فرمودند، هم از مرحوم علامه رضوان الله تعالی علیه نقل می‌کردند. یکی از نکته‌هایی که باید توجه شود این است که آیا مضامین این دعا با سائر ادعیه و آیات قرآن و روایات معتبره هماهنگی دارد یا نه؟ اگر دعایی هماهنگ با آیات و روایات معتبره است، خب انسان چرا از این دعاها استفاده نکند؟ این یک نکته.

نکته دوم در باب دعا این است که آن‌هایی که لسان معصوم را می‌شناسند، یعنی می‌دانند که امام معصوم این طور حرف می‌زند، که از انسان‌های غیر معصوم ساخته نیست. این قدر ممارست دارند و با معارف آشنا هستند که وقتی مناجات شعبانیه را ملاحظه می‌کنند این را می‌فهمند. یا به طور مثال ذیل دعای عرفه؛ که متاسفانه خیلی جاها خوانده نمی‌شود. این ذیل دعای عرفه یعنی همان بخشی که مرحوم سید بن طاوس رضوان الله تعالی علیه آورده اند. این مضامین، مضامینی نیست که بخواهد از دهان غیرمعصوم صادر شود؛ ممکن نیست. همین ذیل دعای عرفه را که بعضی‌ها رد کرده‌اند، مرحوم علامه طباطبائی رضوان الله تعالی علیه می‌فرمایند: “این‌جا نقطه انفجار دعای عرفه سیدالشهداء است. و اگر غیر معصوم بخواهد این حرف‌ها را بزند دهانش می‌چاد.” یعنی از غیر معصوم ساخته نیست. خب مرحوم علامه که یکی از خروجی‌های او بیست جلد المیزان است که بعضی‌ها درباره ایشان گفته‌اند که تا صد سال بعد، بعضی‌ها گفتند که چهارصد سال بعد باقی است تا شخصیت علامه شناخته شود! بعضی مثل مرحوم استاد بزرگوارمان مرحوم آیت الله پهلوانی فرمودند: “این‌ها که گفتند چهارصد سال هم خوشبین هستند که بخواهند شخصیت مرحوم علامه را بشناسند!” کسی که یک دوره بحار را در نجف از ابتدا تا انتها مباحثه کرده با معارف آشنا است؛ او می‌گوید که از غیر معصوم ممکن نیست. این‌ها کلمات عرفا را دیدند. شما همین کتاب “پاسداران حریم عشق” مرحوم استاد را ببییند. ایشان کلمات عرفا را جمع آوری کرده. ده جلد است. ایشان می‌فرمودند: “من همه این کلمات را دیدم از عرفا اما این ذیل دعای عرفه از عهده هیچ کدام‌شان برنمی‌آید که بگویند.”

مرحوم آقای بهجت به هر دو نکته توجه دادند ما را. می‌فرمایند: “اگر کسی در سند مناجات شعبانیه اشکال کند، مضامینش موافق با کلمات و گفتار زیادی است که از ایشان (یعنی از ائمه معصومین صلوات الله و سلامه علیهم) صادر شده است.” بعد آن جهت دوم را تصویر می کنند، می‌فرمایند: “ما اگر نظام و گفتار سخنان ائمه صلوات الله و سلامه علیهم را بدست آوریم، نیازی به صحت سند و توثیق دیگران نیست.” لذا استاد بزرگوارمان مرحوم آیت الله پهلوانی رضوان الله تعالی علیه یک نکته‌ای را توجه می‌دادند و در جلسات می‌فرمودند: “بعضی‌ها همین طور سرگرم سندش کجاست؟ سندش چطور است؟ می شوند و همین طور عمرشان تباه می‌شود و به پایان می‌رسد. اما دیگران نه؛ بهره‌های خود را از این دعاها و مناجات معصومین بردند.” این در رابطه با کلمه بیستم ایشان.

بهره برداری از سرمایه عمر
محور کلمه بیست و یک ایشان “بهره برداری از سرمایه عمر” است. همه ما در این زمینه گرفتار تضییع عمر هستیم. منتها مراتب‌مان فرق می‌کند. یکی تضییع عمرش بیشتر است. یکی با سرگرم شدن به حرام عمرش را ضایع می‌کند. یکی نه با اشتغال به مکروهات عمرش را تباه می‌کند. یکی با اشتغال به مباحات بما هو مباح بدون توجه به هدف غایی خلقت و جهات اخروی عمرش را ضایع می‌کند. هر کسی در یک حدی. ایشان توجه دادند که از این عمر باید استفاده کنیم و قدر فرصت‌ها را باید بدانیم. یعنی این فرصت چند روزه دنیا باید تامین کننده ابد ما باشد. یعنی هر رفتاری، گفتاری، کرداری از ما صدور و بروز می‌کند، ببینیم این نسبت به عالم آخرت ما چه تاثیری دارد؟ جهت اخروی این را ببینیم. جهت معنوی این را ملاحظه کنیم. ایشان می‌فرماید:

“مثل ما، مثل پول‌داران است. بعضی پول را ذخیره می‌کنند و به کار نمی‌زنند. [پول هست و هیچ تجارتی با آن انجام نمی‌دهند. این‌جا پول وقتی یک گوش‌های است منفعت نمی‌برد اما پول سر جای خود است. عمر این گونه نیست. عمر را نمی‌شود در یک جا ذخیره کرد. امروز که فرض کنید که ششم یا هفتم شهریور است دیگر این برگه تقویم باطل شد تمام شد. نمی‌شود این‌ها را ذخیره کرد. پول را می‌شود ذخیره کرد اما عمر را نمی‌شود.] و بعضی با آن تجارت می‌کنند وبه کار می‌بندند. [این جهتش برای ما مهم است که این عمر را باید بیاوریم در این بازار دنیا، درست با آن تجارت کنیم] بنابراین روز به روز بر سرمایه‌های آن‌ها افزوده می‌شود [یعنی ده هزار تومان دارد، می‌آورد در بازار می‌کند بیست هزار تومان. ما باید عمر را در این بازار دنیا، در این تجارت خانه دنیا بیاوریم وسط کار و سود ببریم از این کار. یک روز بدهیم اما بی نهایت از نعم اخروی برای خود توشه برداریم. این می‌شود سود بردن. شصت سال بدهیم ابد آبادی داشته باشیم] بنابراین روز به روز بر سرمایه‌های آن‌ها افزوده می‌شود. ولی آنان که به کار نمی‌بندند آن‌قدر از آن مصرف می‌کنند تا این‌که سرمایه تمام می‌شود. این عمر و سرمایه که خداوند به ما عنایت فرموده هر چه هست، بعضی از ما از آن استفاده می‌کنیم و بعضی استفاده نمی‌کنیم. بلکه گاهی به آن اعتنایی نداریم تا آن‌که از دست ما برود.”

این دیگر آفت فراگیر است. وقتی از دست ما رفت، وقتی در دامن مرگ قرار بگیریم، می‌گوییم: “رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاً” خدایا من را برگردان یک کار خوب آن‌جام دهم. خطاب می‌آید “کَلاَّ” دیگر راه برگشتی نیست. همین مرحوم آقای بهجت مثل خود شما مثل من و شما بوده. امام راحل مثل من و شما بوده. منتها این‌ها درست در مسیر تربیت دینی قرار گرفتند، از همه فرصت‌های زندگی استفاده کردند، هم از جهت علمی و هم از جهت معنوی بار خود را بستند. تا جایی که شدند “امام متقین” نه فقط انسان با تقوا. امام متقین شدند یعنی متقین به این‌ها اقتدا کردند. این راه رفتنی است. دست یافتنی است. اما شرطش این است.

بعد بعضی‌ها می‌گویند: “آقا چه دعایی بخوانیم؟” نه. مهم این است که انسان اراده داشته باشد. این‌ها را به کار ببندد. این بیان مرحوم آیت الله بهجت را بشنود و فرصت‌ها را غنیمت بشمرد و نگذارد از دست برود و زندگی خود را بر این محور ببندد. نشست و برخاست زیاد با رفیق، معاشرت‌های زیاد با دوستان، این طرف آن طرف رفتن، گعده‌ها تشکیل دادن، مطرح کردن حرف‌های تکراری که نفعی ندارد، این‌ها فرصت سوزی است. تا چه رسد به امر حرام و غیبت و چیزهای دیگر! این هم کلام بیست و یکم ایشان.

خروجی عمرمان چقدر است؟
کلام بیست و دوم ایشان درس‌هایی است که ایشان نسبت به زندگی فقیه بزرگوار مرحوم شیخ انصاری رضوان الله تعالی علیه دارند. از زوایای مختلفی ایشان توجه دادند. هم برای طلبه‌ها خیلی مفید است هم برای غیر طلبه‌ها. برای بنده مفید است. برای شما مفید است. خیلی نکته‌های نابی را ایشان در رابطه با زندگی مرحوم شیخ انصاری مطرح فرمودند.

اولین نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم “برکت عمر مرحوم شیخ انصاری” است. ببینید گاهی ما خیلی تلاش می‌کنیم، ده روز، یک ماه تلاش می‌کنیم، اما آن خروجی‌ای که می‌گیریم خیلی چشمگیر نیست. اما بعضی‌ها با یک زمان مختصر شما ببینید چه آثار و چه برکاتی دارند، که وقتی انسان عمر کوتاه این‌ها را مقایسه می‌کند با این آثار، می‌بیند که این‌ها با هم تناسب ندارد. فقط برکت است که می‌تواند انسان را به یک جمع بندی درستی برساند که این عمرش این طور بوده که برکت داشته. ما باید ببینیم که چه کارهایی باعث می‌شود که برکت و خروجی‌های عمر ما زیاد می‌شود.

من یک خاطره‌ای را از خودم نقل کنم از سال گذشته. شب اول ماه محرم، (بعضی از دوستان می‌دانند) پدر ما تقریبا رو به موت رفت و دوستان آمدند برای این‌که جلسه به هم نخورد، ایشان را بردند بیمارستان. من آمدم جلسه را اداره کردم و بعد رفتم بیمارستان. تقریبا هفت هشت روز ما بیمارستان بودیم. شبها می‌آمدیم اینجا صحبت می‌کردیم بعد می‌رفتیم بیمارستان بودیم تا صبح. بعد هم برنامه‌های درمان ایشان و درگیری‌های خاصی که خود ما داشتیم. ما همین طور کنار تخت ایشان که نشسته بودیم دیدیم در همین مدت کمتر از ده روز که آنجا بودیم، حالا با آن اشتغال ذهنی که داشتیم، در همان بیمارستان حدود صد صفحه A4 ما کتاب نوشتیم. بعد که آمدیم منزل دیدیم که نه، این قلم را می‌آوریم روی کاغذ، اما آن سرعت و آن برکت، مثل برکت بیمارستان نیست.

خدمت به والدین، عامل افزایش برکت عمر
ببینید! برادران، خواهران، جوانان، یکی از چیزهایی که برکت می‌آورد در زندگی خدمت به والدین است. مقام معظم رهبری را بببیند، چه آثاری از خودش بروز و ظهور داده. دنیا را خیره کرده. یعنی آیندگان باید بنشینند ابعاد شخصیتی ایشان را باز کنند. یک کسی در سن حدود پنجاه سالگی رهبری را به عهده گرفته در حالی که چندین مرجع تقلیدی که جای اساتید او بودند حضور داشتند. با آن شرایط مختلفی که شما دیگر دیدید. چندین رئیس جمهور را ایشان مدیریت کرده با منش‌های مختلف. به شکل‌های خاصی خواسته این‌ها را در همان صراط مستقیم قرار دهد. تجاوز از حدود الهی نکنند. خب این بزرگوار هم ورزش دارد، هم کوهنوردی دارد، هم درس خارج دارد، هم جلسات با نظامی‌ها دارد، هم جلسات عمومی دارد، هم جلسات با قشرهای مختلف فرهنگی دارد، با جوان‌ها جلسه دارد، در ماه مبارک رمضان، این همه جلسه! با اساتید با دانشجویان. با روسای جمهور دنیا. حرف‌ها را بشنود در سن قریب هشتاد سالگی. چه می‌تواند این را حل کند؟ چه بگوید؟ آن‌ها دنبال این هستند که از یک کلمه بهره برداری به نفع خود کنند. خب این حاصل نشده.

خدا رحمت کند استاد بزرگوار ما مرحوم آیت الله جعفری تهرانی را. یک روز به بنده فرمودند: ” فلانی این عادی نیست. این عادی نیست.” خب عادی نیست یعنی چه؟ یعنی همان برکت در زندگی ایشان. این برکت را خودشان اذعان دارند که به خاطر این بوده که درس خود را در قم رها کرده برای خدمت به پدر رفتند مشهد. آقازاده مرحوم آقا شیخ محمد تقی آملی که از شاگردان مرحوم آقای قاضی بود، ایشان امام جماعت مسجد مجد الدوله تهران (میدان حسن آباد) بودند به نام آقا ضیاء آملی. حضرت آقا می‌گویند: “من رفتم خدمت آقا ضیاء گفتم که جریان این طور است. اساتید ما در قم می‌گویند که تو بمان، آینده تو در قم تضمین می‌شود، نرو مشهد. اما پدرم بیمار است. ناراحتی چشم دارد. با این‌که بچه‌های دیگر هم هستند، پسر بزرگ‌تر، پسر کوچک‌تر، اما میلش به من هست که من بروم و ایشان به من فرمودند. آقا ضیاء آملی یک توجهی کردند و گفتند: آن خدایی که می‌تواند آینده شما را در قم تامین کند؛ در مشهد هم می‌تواند تامین کند.” ایشان می‌گوید: “دلم آرام گرفت.”

سفارشاتی برای بهره گیری از برکت عزاداری
روضه سیدالشهداء در زندگی انسان برکت می‌آورد. می‌آیید در جلسه روضه می‌نشینید، گریه می‌کنید، این‌ها را باید قدر بدانید. شیخ انصاری عمرش برکت داشته است. در نهایت فقر زندگی می‌کرده، بیشترین خروجی را داشته است، هم از جهت علمی هم از جهت عملی. خدا رحمت کند مرحوم آیت الله مشکینی را. بنده این را از زبان ایشان در جلسات اخلاقشان در قم شنیدم، فرمودند: “هنوز که هنوز است او خاتم الفقهاء و المجتهدین است.” یعنی بعد از او هر که آمده یک تعلیقه‌ای، یک حاشیه‌ای بر کتاب او زده است. آقای بهجت نقل کردند: ” ایشان هر روز زیارت عاشورا با صد لعن و صد سلام می خواندند.” این آثار علمی هم از او ظهور و بروز کرده است.

در ایام ماه محرم و صفر هستیم. اطعام عزاداران، در زندگی انسان برکت می‌آورد. در جلسه روضه شرکت کردن برکت می‌آورد. روضه‌های شما، هم در جلوت باشد هم در خلوت. یعنی هم در مجالس عمومی شرکت کنید که از آن آثار حفظ شعائر و نورانیتی که در این جلسات است، انسان یک قبسی برای خود بردارد. و هم در روضه خلوت، خودتان دیگر پای این منبرها بزرگ شدید. یک کتاب مقتل بگیرید در خلوت و تنهایی بخوانید. چون او به اخلاص نزدیک‌تر است. از هر دو انسان بهره مند شود. آرایش سفره‌های خودتان را در این دهه محرم کم کنید. من نمی‌گویم که یک سفره خشک و خالی پهن کنید. اما سعی کنید که یک تناسبی با عزای سیدالشهدا پیدا کنید.

جلسات روضه اگر طولانی شد اعتراض نکنید. خدا رحمت کند استاد بزرگوار ما را. این را هم مرحوم آیت الله پهلوانی و هم مرحوم آیت الله جعفری تهرانی، از مرحوم علامه طباطبائی نقل می‌کردند. مرحوم علامه هم از مرحوم آیت الله قاضی نقل کردند که ” جلسات روضه در این دهه اگر طولانی شد حتی اگر باعث شد که نماز شب شما قضا شود، از این جلسات روضه استفاده کنید. این‌ها آثارش بیشتر است. نماز شب خود را قضا کنید.” البته این موضوع قضا شدن نماز شب، برای دهه محرم است، یازدهم محرم نه. این اختصاص به دهه محرم دارد. این‌قدر جلسات روضه آثار و برکات دارد.

این روضه‌هایی که افراد قدیم داشتند، متاسفانه الان خیلی نادر پیدا می‌شود. یک موتوری بود عبایش را هم می‌گذاشت ترکش می‌آمد در یک خانه، یک تعدادی از خانمها نشسته بودند، بعضی‌ها آقایان هم بودند. می‌آمد روضه می‌خواند و می‌رفت. این‌ها آثار و برکات دارد. توجه به سیدالشهداء علیه السلام، توجه امام عصر روحی و ارواح من سواه فداه را به دنبال دارد. چون او ولی دم است. هر کس به این خون بیشتر توجه کند ولی دم بیشتر به او توجه می‌کند. توجه حضرت هم نظر است. که نظر بکند تمام است دیگر. ان شاء الله استفاده کنید.

از زیارت عاشورا بهره خود را ببرید. یک توصیه‌ای هم من خدمت عزیزان عرض کنم که در این محرم و صفر که دو ماه است، این کتاب “کیمیای وصل” که شرح زیارت عاشورا است را تهیه کنید. هر روز خودتان بخوانید، خانواده برای شما بخواند، فرزند برای شما بخواند. شما بخوانید که فقط به این زیارت تنها اکتفا نشود با معارف زیارت عاشورا هم آشنا شویم. با این معارف انس بگیریم. و این نورانیتش در زندگی ما اثر دارد. این‌ها همان چیزهایی است که برکت می‌آورد.

من نمی‌رسم به آن ابعاد دیگر شیخ انصاری که عرض کنم. آن‌ها در جلسه دیگر شط شراب که اگر عمر باشد و توفیق باشد آن‌جا عرض می‌کنم.

أین الرجبیون؟
 
رجبیون چه کسانی هستند؟/ توصیه های اخلاقی و معنوی رهبر انقلاب برای ماه رجب+ فضائل و اعمال ماه رجب و لیلة الرغائب
ماه رجب فرصت خوبی است؛ ماه دعاست، ماه توسل است، ماه توجه است، ماه استغفار است. دائم هم باید استغفار کنیم. هیچ کس هم خیال نکند که من از استغفار مستغنی ام. پیغمبر خدا میفرماید که: «انّه لیغان علی قلبی و انّی لأستغفر اللَّه فی کلّ یوم سبعین مرّة». بلاشک پیغمبر هم حداقل روزی هفتاد مرتبه استغفار میکرد. استغفار برای همه است؛ بخصوص ماها که در این تحرکات مادی، در این دنیای مادی غرقیم و آلوده ایم. استغفار بخشی از این آلودگی را پاکیزه میکند و از بین میبرد. ماه استغفار است؛ ان شاءاللَّه فرصت را مغتنم بشماریم.
گروه معارف - رجانیوز: ماه رجب المرجب یکی از برترین و پر فضیلت ترین ماه های سال است و این ماه به علاوه ماه شعبان و رمضان بهترین فرصت برای خودسازی و توشه چینی های معنوی محسوب می شود. بسیاری از بزرگان ما ماه رجب و شعبان را بسیار مغتنم می شمردند و آن را مقدمه ای برای ورود به ماه خدا تلقی می کردند و از تک تک لحظات و دقایقش توشه بر می گرفتنتد. رعایت تقوا و مراقبه ی بیش از پیش و انجام اعمال این ماه بخش مهمی از خودسازی در این ماه را شامل خواهد شد. در ادامه به بخشی از فضیلت ماه رجب و برخی از اعمال آن اشاره می کنیم: 

ماه مبارک رجب، ماهِ نزول رحمت الهی(1) و ماهِ مولودِ(2) کعبه است.

ابن عباس می گوید: «هرگاه ماه رجب فرا می رسید، رسول الله صلی الله علیه و آله ، به مسلمانان دستور گِردهمآیی می داد و عظمت این ماه را به آنان، تذکّر می داد.»(3)

معنی رجب
 

عن ابی الحسن علیه السلام قال:

«رجب نهر فی الجنّة اشد بیاضا مِن اللّبن واحلی مِنَ العسل، مَن صام یوما مِن رجبٍ سقاه اللّه عزّوجلّ مِن ذلک النّهر؛

رجب، نهری است در بهشت، [آب آن [سفیدتر از شیر و شیرین تر از عسل است، کسی که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خدای عزّوجلّ از آن نهر به او می آشاماند.»(4)

1 ـ روزه

امام صادق علیه السلام فرموده است: «وقتی که حضرت نوح علیه السلام سوار بر کشتی شد، اوّلین روز از ماهِ رجب بود، به همراهانش دستور داد که این روز را روزه بگیرند و سپس فرمود:, روزه ی این روز تا سال آینده، روزه گیر را از آتش دور می کند و فردی که هفت روز از این ماه را روزه بگیرد درهای عذاب به روی او بسته می شود.»(5)

«آن که یک روز این ماه را روزه بدارد، از ناراحتی قیامت ایمن خواهد بود.»(6)

(7)بیان آن ها مفصل است.

أیْنَ الرجبیّون؟
در خصوص روزه داری در این ماه از ناحیه ی ائمه ی اطهار علیهم السلام تأکید بسیار شده است و ثواب دنیوی و اخروی برای صائمین در این ماه بر شمرده اند، از جمله امام صادق علیه السلام فرموده است:

«اذا کان یوم القیامة نادی مناد من بطنان العرش أَیْنَ الرَّجَبیُّون؟ فیقوم اناس یُضی ء وجوههم لأهل الجمع علی رؤوسهم تیجان الملک و ذکر ثوابا جزیلاً الی أن قال:,هذا لمن صام مِن رجب شیئا ولو یوما من اوّله او وسطه او آخره؛ روز قیامت منادی از بطن عرش صدا می زند: کجایند رجبیّون؟ [در این هنگام[ عدّه ای از میان مردم بر می خیزند و این در حالی است که از چهره ی آن ها نور می درخشد و [خداوند] بر سر آنان تاج ملائکه را نهاده است. و [امام صادق علیه السلام [ ثواب زیادی را ذکر کرد تا آنجا که فرمود:, این مزد کسانی است که ماه رجب روزه گرفته اند ولو یک روز از اوّل، وسط و یا آخر آن.»،(8)

2 ـ صدقه

صدقه دادن به مساکین به اندازه ی یک مُدْ طعام توسط کسانی که وسعت مالی دارند، کسانی که توانایی مالی ندارند هر مقدار از تسبیحات و اذکار را می توانند بخوانند.(9)

بخواند:

«یا من ارجوه لکلّ خیر و امَن سخطه عند کل شرّ، یامن یعطی الکثیر بالقلیل، یا من یعطی من سأله، یا من یعطی من لم یسئله و من لم یعرفه تحنّنا منه و رحمة اعطنی بمسئلتی ایّاک جمیع خیرالدّنیا و جمیع خیر الآخرة واصرف عنّی بمسئلتی ایّاک جمیع شرّ الدّنیا و شرّ الآخرة فانّه غیر منقوص ما اعطیت و زدنی من فضلک یا کریم یا ذاالجلال و الاکرام، یا ذاالنعماء والجود، یا ذالمنّ و الطَّول، حرّم شیبتی علی النّار.»(10)

الرضا علیهماالسلام (11)

5 ـ انجام حج عمره(12)

6 ـ خواندن دعای مخصوص این ماه، هر روز(13)

7 ـ تکرار این اذکار در این ماه:

یک هزار بار «لا اله الاّ اللّه»، یک صد بار «استغفراللّه الذی لا اله الاّ هو وحده لاشریک له و اتوب الیه»، یک هزار مرتبه «استغفراللّه ذالجلال والاکرام من جمیع الذّنوب و الاثام.»(14)

8 ـ نماز

در هر شب ماه رجب، دو رکعت نماز بدین ترتیب خوانده شود:

الف ـ در هر رکعت بعد از حمد، سه مرتبه سوره ی کافرون و یک مرتبه سوره ی اخلاص.

ب ـ پس از نماز این دعا خوانده شود:

«لا اله الاّ اللّه وحده لاشریک له، لهُ الملک و له الحمد، یحیی و یمیت و هو حیّ لایموت بیده الخیر و هو علی کل شی ءٍ قدیر و الیه المصیر ولاحول ولا قوّة الاّ باللّه العلی العظیم. اللّهمّ صلّ علی محمد النبیّ الاُمیّ و اله.» و سپس حاجت خود را از خدای سبحان طلب کند.»(15)

9 ـ عمل لیلة الرغائب

«اولین شب جمعه ی ماه مبارک رجب (لیلة الرَغائب) نامیده شده است که فضائل بسیاری برای این شب برشمرده اند و دستور مخصوص این عمل، چنین است:

روز پنجشنبه را روزه بگیرد. بین نماز مغرب و عشا دوازده رکعت نماز دو رکعتی بدین ترتیب بخواند:

الف ـ در هر رکعت بعد از حمد، سه مرتبه سوره ی قدر و دوازده مرتبه سوره ی اخلاص

ب ـ بعد از هر نماز بگوید: «اللّهم صلّ علی محمد النبّی الاُمّی و علی آله»

ج ـ آن گاه سجده کند و 70 مرتبه بگوید: «سبّوحٌ، قُدّوسٌ، رب الملائکة والرّوح» سپس از سجده برخیزد و بگوید: «ربّ اغفر وارحم و تجاوز عمّا تعلم انّک انت العلی العظیم»

د ـ بار دیگر به سجده رود و 70 بار بگوید: «سبّوح، قدّوس، ربُّ الملائکة والروح» و در پایان حوائج خود را درخواست کند.»(16)

شب اول ماه:

شب ولادت با سعادت ششمین اختر آسمان ولایت و امامت حضرت امام محمد باقر علیه السلام در سال 57 ه . ق.

1 ـ غسل(17)2 ـ احیا(18)

الف ـ در رکعت اول بعد از حمد، یک مرتبه سوره ی انشراح و سه بار سوره ی اخلاص

ب ـ در رکعت دوم بعد از حمد، سوره های انشراح، اخلاص، فلق و ناس

ج ـ پس از نماز 30 مرتبه «لا اله الاّ اللّه و 30 مرتبه صلوات»(19)

4 ـ زیارت امام حسین علیه السلام (20)

5 ـ دعای امام جواد علیه السلام (21)

اعمال روزهای ماه مبارک رجب
 

روز اولِ ماه

1 ـ غسل(22)2 ـ روزه(23)

3 ـ زیارت امام حسین علیه السلام (24)

4 ـ زیارت امام رضا علیه السلام (25)

5 ـ نماز حضرت سلمان

این نماز ده رکعت است که به صورت پنج نماز دو رکعتی بشرح زیر خوانده می شود:

الف ـ در هر رکعت بعد از حمد، یک بار سوره ی اخلاص (قل هوالله احد) و سه بار سوره ی کافرون

ب ـ بعد از هر رکعت، دست ها را بلند کند و این دعا را بخواند:

«لا اله الاّ اللّه وحده لاشریک له، له الملک و لهُ الحمد، یحیی و یمیت و هو حی لایموت بیده الخیر و هو علی کلّ شی ءٍ قدیر.»

ج: سپس بگوید: «اَللّهُمَّ لا مانِعَ لِما اَعْطَیْتَ وَ لا مُعْطِیَ لِما مَنَعْتَ وَ لا یَنْفَعُ ذَالجِدِّ مِنْکَ الجِدُّ.»(26)

روز سوم ماه

شهادت امام هادی علیه السلام در سال 254 ه.ق.(27)

روزه دهم ماه

الف ـ ولادت امام جواد علیه السلام در سال 195 ه . ق.(28)

ب ـ وفات عباس بن عبدالمطلب، در سال 32 ه . ق.(29)

روز سیزدهم ماه

ولادت با سعادت امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام در سال 23 ه . ق مطابق با سال 30 عام الفیل. اعمال ویژه ی شب و روز سیزدهم رجب چنین است:

در شب سیزدهم دو رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد، سوره ی یس، ملک و اخلاص خوانده شود(30) مستحب است.

اعمال ویژه ی روز سیزدهم عبارتند از:

1 ـ روزه(31)

2 ـ اعمال ام داوود(32)

روز چهاردهم ماه

اعمال مخصوص این روز به شرح ذیل است:

در شب چهاردهم چهار رکعت نماز دو رکعتی (مثلِ دستورِ شب سیزدهم)(33) خوانده می شود. در روز آن، روزه وارد شده است.(34)

روز پانزدهم ماه

وفات حضرت زینب کبری علیهاالسلام در سال 62 ه.ق.

دستورهای ویژه ی شب و روز پانزدهم ماه:

شب:

1 ـ غسل(35)2 ـ احیا(36)

دستور نماز شب سیزدهم.(37)

4 ـ زیارت امام حسین علیه السلام (38)

روز:

1 ـ غسل(39)2 ـ روزه(40)

رجب)(41)

4 ـ زیارت امام حسین علیه السلام .

از هشتمین امام معصوم علیه السلام سؤال شد: چه زمانی زیارت امام حسین علیه السلام فضیلت بیشتری دارد؟ فرمود: «نیمه ی رجب و نیمه ی شبعان.»(42)

روز بیست و چهارم ماه

فتح خیبر، در سال 7 ه . ق.(43)

روز بیست و پنجم ماه

شهادت امام موسی کاظم علیه السلام در سال 183 ه . ق. و در سن 55 سالگی در بغداد(44)

روز بیست و ششم ماه

وفات ابوطالب پدر مولای متّقیان حضرت علی علیه السلام در سال سوم قبل از هجرت(45)

روز بیست و هفتم ماه

بعثت حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی صلی الله علیه و آله در سال سیزدهم ه . ق. اعمال مخصوص شب و روز آن چنین است:

شب:

1 ـ غسل(46)

2 ـ زیارت حضرت علی علیه السلام (47)

3 ـ دعای مخصوص این شب(48)

خوانده شود و سپس:

الف ـ بعد از نمازها، 7 مرتبه سوره های حمد، ناس، اخلاص، کافرون، قدر و آیة الکرسی خوانده شود

ب ـ آنگاه این دعا تلاوت شود:

«الحمد لله الّذی لم یتخذ ولدا ولم یکن له شریک فی الملک و لم یکن لهُ و لیٌّ من الذُّلِ و کبّرهُ تکبیرا. اللّهم انّی اسئلکَ بمعاقدِ عزّک، علی ارکان عرشک و منتهی الرحمةِ مِن کتابِک و باسمک الاعظم الاعظم و ذکرک الاعلی الاعلی الاعلی و بکلماتک التّامات ان تُصلّی علی محمد و آله و ان تفعل بی ما اَنت اهله»(49)

روز

1 ـ غسل

2 ـ روزه: از حضرت علی بن موسی الرضا علیهماالسلام روایت شده است که: ثواب روزه ی این روز برابر است با هفتاد سال روزه گرفتن.(50)

3 ـ ذکر صلوات(51)

4 ـ زیارت حضرت رسول و حضرت علی علیه السلام (52)

روز سی ام ماه

اعمالِ مخصوصِ آخرِ ماهِ رجب به این شرح است:

1 ـ غسل(53)2 ـ روزه(54)

3 ـ نماز حضرت سلمان(55)

توصیه های اخلاقی و معنوی رهبر انقلاب برای ماه رجب:
 

* در ماه رجب به ذکر، دعا و توسل اهمیت بدهید
الان در ماه رجب هستیم؛ ماهی که روزهای متبرّکی دارد. از این ایام استفاده بردن و معنویت را تقویت کردن و با خدا ارتباط برقرارکردن و ذکر و دعا و توسّل را اهمیت دادن از وظایف است. تقویت ارتباط خود با خدا؛ تلاش در مسائل دنیایی - اعم از فراگیری علم و دانش و کوشش در راه سازندگی - آگاه بودن از مسائل سیاسی و اقتصادی و مهمتر از همه، حفظ آن امید، عوامل و ویژگیهایی است که ان شاءاللَّه در آینده - آینده ای نه چندان دور - همه روی زمین را به نور جمهوری اسلامی منوّر خواهد کرد و بشریت را از برکات اسلام برخوردار خواهد ساخت و ملت ایران را - همچنان که خدای متعال به مسلمانان وعده فرموده است - شاهدِ یکپارچگی و وحدت بشریت در روی زمین قرار خواهد داد.[1]

* از دعاهای ماه رجب معارف الهی را یاد بگیرید
امروز جامعه ی انقلابی ما، مردم مؤمن ما، نیاز به این دارند که این آرامش را، این سکینه را، این طمأنینه و وقار را در خودشان هرچه بیشتر به وجود بیاورند.«الا بذکر الله تطمئن القلوب». یاد خداست که دلها را در ماجراهای طوفانی دنیا و زندگی حفظ میکند. یاد خدا را مغتنم بشمارید.

ایام ماه رجب نزدیک است. دعاهای ماه رجب یک دریائی از معرفت است. در دعا فقط این نیست که انسان دل را به خدا نزدیک میکند؛ این هست، فراگیری هم هست. در دعا هم تعلیم است، هم تزکیه هست. دعا هم ذهن را - این دعاهای مأثور از ائمه (علیهم السّلام) - روشن میکند، حقایقی را، معارفی را به ما می آموزد که در زندگی به آنها نیاز داریم، و هم دل را متوجه به خدا میکند. ذکر الهی را خیلی باید مغتنم بشمرید.[2]

* از هرساعت ماه رجب برای به دست آوردن توجه الهی استفاده کنید
ماه رجب، ماه مبارکی است؛ ماه توسل و تذکر و توجه و تضرع و استغاثه و محکم کردن پیوند دلهای محتاج و نیازمند ما به ذیل لطف و فضل الهی است. این روزها را قدر بدانید. هر یک روز ماه رجب، یک نعمت خداست. در هر ساعتی از این ساعات، یک انسان اگر هوشمند و زرنگ و آگاه باشد، میتواند چیزی را به دست بیاورد که در مقابل آن، همه ی نعمتهای دنیا پوچ است؛ یعنی میتواند رضا و لطف و عنایت و توجه الهی را به دست آورد. بعد از ماه رجب، ماه شعبان و بعد ماه رمضان است. برادران و خواهران مسلمان! ای صاحبان دلهای بیدار و مخصوصاً ای جوانان! این سه ماه را قدر بدانید. در این سه ماه، فرصت برای وصل کردن و منور نمودن دلها به لطف و نور پروردگار، بیش از همیشه است.[3]

* توسلات خود را هرچه میتوانید بیشتر کنید
باید همه به یکدیگر تبریک عرض کنیم [این ] توفیق الهی را که توانستیم بار دیگر وارد ماه رجب بشویم. ماه رجب یک فرصت تقرّب به ارزشهای الهی و تقرّب به ذات مقدّس پروردگار و فرصت خودسازی است. این ایّامی که در روایات ما به عنوان ایّام برجسته معرّفی شده اند، اینها همه فرصتند؛ هر فرصتی هم نعمت است و هر نعمتی هم نیازمند شکر و سپاس است. شکر و سپاس نعمت هم این است که انسان نعمت را بشناسد، بر طبق اقتضای این نعمت رفتار کند، از آن بهره ببرد، نعمت را از خدا بداند و آن را در راه خدا به کار ببرد؛ ماه رجب از این نعمتها است.

بعد هم ماه شعبان است که آن هم نعمت دیگری است و این دو ماه از نظر کُمَّلین و اهل توحید و اهل معنا مقدّمه ی ماه رمضانند؛ و ماه رمضان ماه عروج است، ماه رفتن به معراج است، ماه تزکیه است، ماهتصفیه است که همه ی ما به اینها احتیاج داریم. از ماه رجب قدردانی کنید؛ در این ماه توسّلات خودتان به درگاه پروردگار عالم را هرچه میتوانید بیشتر کنید؛ به یاد خدا باشید و کار را برای خدا انجام بدهید؛ این تلاشی که میکنید، این زحمتی که میکشید، برای خدا قرار بدهید.[4]

* در ماه رجب دائم استغفار کنید
ماه رجب فرصت خوبی است؛ ماه دعاست، ماه توسل است، ماه توجه است، ماه استغفار است. دائم هم باید استغفار کنیم. هیچ کس هم خیال نکند که من از استغفار مستغنی ام. پیغمبر خدا میفرماید که: «انّه لیغان علی قلبی و انّی لأستغفر اللَّه فی کلّ یوم سبعین مرّة». بلاشک پیغمبر هم حداقل روزی هفتاد مرتبه استغفار میکرد. استغفار برای همه است؛ بخصوص ماها که در این تحرکات مادی، در این دنیای مادی غرقیم و آلوده ایم. استغفار بخشی از این آلودگی را پاکیزه میکند و از بین میبرد. ماه استغفار است؛ ان شاءاللَّه فرصت را مغتنم بشماریم.[5]

* جوانها از سنت حسنه اعتکاف در ماه رجب بیشتر استفاده کنند
در نیمه ی این ماه، جوانان ما سالهائی است که این سنت حسنه را در کشور رائج کرده اند؛ سنت اعتکاف را، رفتن در مساجد را، روزه گرفتن را. واقعاً چقدر منظره ی زیبا و معطّری است که جمع کثیری از جوانهای ما برخلاف سیره ی متعارف جوانهای دنیا که غرق در شهوات و تمایلات نفسانی هستند، روزها و شبهائی را روزه بگیرند؛ بروند در یک مسجدی بنشینند، اعتکاف کنند؛ شب و روزشان را ذکر و فکر و شنیدن معارف الهی و شنیدن احکام و مذاکره ی علم حقیقی - که علم توحید است - قرار دهند؛ این خیلی چیز مهمی است.

اینها از برکت انقلاب است. قبل از انقلاب، ما در این ایام نیمه ی ماه رجب ندیده بودیم یا خیلی بندرت میدیدیم که کسانی بروند اعتکاف کنند. غالباً همه ی ماها، همه ی مردم غافل بودیم از این روزنه ی رحمت الهی. بنده در مشهد که اصلاً ندیده بودم؛ در قم هم یک تعداد معدودی، یک چند نفر طلبه در مسجد امام میرفتند و ایام نیمه ی ماه رجب اعتکاف میکردند. امروز شما نگاه کنید؛ نه فقط مساجد جامع، نه فقط مساجد بزرگ، نه فقط در یک شهر و دو شهر، بلکه در همه ی کشور، در همه ی شهرها، در همه ی مساجد، جوانهای ما، مردان ما، زنان ما، دختران ما، پسران ما میروند صف میکشند، اسم مینویسند، برای اینکه به آنها فرصت داده شود که در این مسجد، در آن مسجد، سه روز روزه بگیرند و اعتکاف کنند؛ این خیلی برای یک ملت حائز ارزش است، این خیلی مهم است. اینها هست. این ماه رجب است؛ از این فرصتها استفاده کنید. جوانها! شما بیشتر استفاده کنید. دلهای پاک شما، جانهای باصفا و نورانی شما آماده ی تلألؤات و تشعشعات رحمت الهی و توجهات الهی است؛ این را قدر بدانید.[6]

* ماه رجب بیشتر ماه نماز است
برای این که انسان بتواند وقتی وارد این تالار (ماه رمضان) شد، چشمش باز باشد، غافل نشود، دچار گیجی و گولی نشود که سرش را بیندازد پایین و از این در وارد شود و از آن در بیرون برود؛ نگاهی به دوروبر کند و استفاده ای ببرد و برای این که این آمادگی در من و شما پیدا شود، این ماه رجب و شعبان را قرار داده اند؛ رجب یک جور، شعبان یک جور دیگر. رجب، بیشتر ماه نماز است؛ شعبان، بیشتر ماه دعا و روزه است.[7]

 
———————————————————————————

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه 

پی نوشت: 

 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 26.

2 ـ وسائل الشیعه، ج 7، ص 47، حدیث 33.

3 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 47، حدیث 33.

4 ـ ثواب الاعمال، ص 47؛ بحار الانوار، ج 97، ص 36.

5 ـ وسائل الشیعه، ج 7، ص 348، حدیث 1.

6 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 47، حدیث 33.

7 ـ همان، ص 26 تا 31.

8 ـ وسائل الشیعه، ج 7، ص 355، چاپ اسلامیه؛ بحارالانوار، ج 97، ص 41 با همین مضمون.

9 ـ بحارالانوار، ج 97، ص 42، ح 29.

10 ـ همان، ج 98، ص 390.

11 ـ مفاتیح الجنان، انتشارات حافظ تهران، ص 139.

12 ـ همان، 139.

13 ـ بحار الانوار، ج 98، ص 389.

14 ـ همان، ج 97، ص 53.

15 ـ مفاتیح الجنان، ص 138.

16 ـ بحارالانوار، ج 98، ص 396، ح 2.

17 ـ مفاتیح الجنان، ص 40.

18 ـ المراقبات، ص 41.

19 ـ بحار الانوار، ج 98، ص 379.

20 ـ مفاتیح الجنان، ص 140.

21 ـ همان، ص 140.

22 ـ عروة الوثقی، ج 1، ص 461.

23 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 33.

24 ـ کامل الزیارات، ص 182، ح 2.

25 ـ مفاتیح الجنان، ص 250.

26 ـ المراقبات، ص 46.

27 ـ تقویم عبادی، ص 66.

28 ـ همان، ص 67.

29 ـ همان، ص 67.

30 ـ مفاتیح الجنان، ص 142.

31 ـ بحارالانوار، ج 97، ص 50، حدیث 3.

32 ـ همان، ج 98، ص 399؛ مفاتیح، ص 144.

33 ـ مفاتیح الجنان، ص 142.

34 ـ بحارالانوار، ج 97، ص 50، ح 3.

35 ـ همان، ج 97، ص 46.

36 ـ مفاتیح الجنان، ص 142.

37 ـ همان.

38 ـ همان.

39 ـ همان.

40 ـ بحارالانوار، ج 97، ص 50، ح 3.

41 ـ مفاتیح، ص 142.

42 ـ کامل الزیارات، ص 182، ح 1.

43 ـ تقویم عبادی، ص 70.

44 ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 214.

45 ـ تقویم عبادی، ص 70.

46 ـ عروة الوثقی، ج 1، ص 461.

47 ـ مفاتیح الجنان، ص 148.

48 ـ همان، ص 150.

49 ـ همان، ص 148.

50 ـ عروة الوثقی، ج 1، ص 461.

51 ـ همان، ج 2، ص 241؛ بحارالانوار، ج 97، ص 37، حدیث 21.

52 ـ مفاتیح الجنان، ص 152.

53 ـ همان، ص 152.

54 ـ عروة الوثقی، ج 1، ص 461.

55 ـ مفاتیح الجنان، ص 154.

[1] بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۷۱/۱۰/۱۹

[2] خطبه های نماز جمعه ی تهران ۱۳۸۸/۰۳/۲۹

[3] خطبه های نماز جمعه ی تهران ۱۳۶۹/۱۱/۱۹

[4] بیانات در دیدار فرماندهان نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ۱۳۹۴/۰۲/۰۶

[5] بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی ۱۳۸۸/۰۴/۰۳

[6] بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۹۲/۰۲/۲۵

[7] بیانات در دیدار وزیر و مدیران وزارت اطلاعات ۱۳۸۳/۰۷/۱۳
 

ماه رجب در پرتو آیات و روایات، ماه پرفضیلت و فرصتی برای انسان در جهت خودسازی شناخته می‌شود. علمای دین نیز این ماه را زمانی برای به جا آوردن بندگی و عبادت خدا می‌دانند.

مرحوم آیت الله العظمی قاضی طباطبایی به شاگردان خود در ماه‌های رجب، شعبان و رمضان این توصیه ها را می‌کردند:

اول: بر شما باد به این‌که نمازهای فریضۀ خود را با نوافل آنکه مجموعاً پنجاه و یک رکعت است، در بهترین اوقاتشان انجام دهید؛ و اگر نتوانستید چهل و چهار رکعت آن‌را بجا بیاورید. چنان‌چه باز هم شواغل دنیا شما را بازداشت، حتماً نافلۀ ظهر را که به او «صلوة أوّابین» می‌گویند، انجام بدهید. و نماز ظهر را هم در وقت فضیلت انجام دهید که در قرآن بدان تأکید شده و مراد از «صلوة وُسطی» همان نماز ظهر است.

دوم: امّا در مورد نافلۀ شب بخصوص باید بدانید که: انجام دادن آن در نظر مؤمنین و سالکان حضرت معبود از واجبات است و هیچ چاره‌ای جز أتیان آن نیست! و تعجّب است از کسانی که قصد رسیدن به مرتبه‌ای از مراتب کمال را داشته ولی به قیام شب و انجام نوافل آن بی‌توجّه هستند! و ما هیچ‌گاه ندیده و نشنیده‌ایم که احدی به یک مرحله و مرتبه‌ای از کمال راه یافته باشد مگر بواسطۀ برپاداری نماز شب.

سوم: بر شما باد به قرائت قرآن کریم در نافله‌های شب که انسان را حرکت داده، سیر او را سریع می‌نماید و برای او بسیار مفید است. تغنّی به قرآن، انسان را بخدا نزدیک می‌کند! بخلاف غنای محرم که آدمی را به لهو می‌کشاند. پس تا می‌توانید در شب‌ها قرائت قرآن کنید، چرا که قرائت قرآن شراب مؤمنین است.

چهارم: بر شما باد اینکه: به انجام دادن اوراد و أذکاری که هر یک از شما بعنوان دستور در دست دارید، ملتزم و متعهد باشید! و بر شما باد به مداومت سجدۀ یونسیّه و گفتن ذکر یونسیّه: «لا إلهَ إلا أنتَ سُبحانکَ إنی کُنْتُ مِن الظالمین» در سجده از پانصد تا هزار مرتبه.

پنجم: بر شما باد به زیارت مشهد اعظم، که مراد همان حرم مطهر امیرالمؤمنین و قبر نورانی آن بزرگوار است، و نیز سایر مشاهد مشرفۀ اهل البیت (ع) و مساجد معظمه مانند: مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه، مسجد سهله و بطور کلی هر مسجدی از مساجد! زیرا مؤمن در مسجد، همانند ماهی است در آب دریا!

ششم: و هیچگاه پس از نمازهای واجب خود، تسبیحات حضرت صدیقه صلَوات الله علیها را ترک ننمائید، زیرا این تسبیحات، یکی از انواع «ذکر کبیر» شمرده شده است.

هفتم: یکی از وظائف مهم و لازم برای سالک إلی الله، دعا برای فرج حضرت حجّت صلوات الله علیه در قنوت «وَتْر» است. بلکه باید در هر روز و در همۀ اوقات و همۀ دعاها، برای فرج آن بزرگوار دعا نمود.

هشتم: یکی دیگر از وظائف لازم و مهم، قرائت زیارت جامعه، معروف به «جامعۀ کبیره» در روز جمعه است.

نهم: لازم است که قرائت قرآن حتماً کمتر از یک جزء نباشد.

دهم: تا می توانید بسیار به دیدار و زیارت برادران نیکوکار خود بشتابید، چرا که براستی آن‌ها برادرانی هستند واقعی که در تمام مسیر، همراه انسانند و با رفاقت خویش، آدمی را از کریوه‌های نفس و تنگناها و عقبات آن عبور می‌دهند.

یازدهم: به زیارت اهل قبور ملتزم باشید ولی نه بصورت مداوم و همه روزه (مثلاً در هفته، یک روز انجام بگیرد) و نباید زیارت قبور در شب واقع گردد.

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله الذی هدانا سبل السلام و نهانا عن اتباع خطوات الشیطان و الصلاة و السلام علی افضل من دعل الی سبیل ربه بالحکمة و الموعظة الحسنة سیدنا و نبینا ابی القاسم المصطفی محمد صل الله علیه و علی اهل بیته الطیبین و الطاهرین المعصومین المکرمین و اللعن الدائم علی اعدائهم اجمعین من الان الی قیام یوم الدین
الهی هب لی کمال الانقطاع الیک و أنر ابصار قلوبنا بضیاء نظرها إلیک حتی تخرق ابصار القلوب حجب النور و تصل إلی معدن العظمة و تصیر أرواحنا معلقة بعز قدسک الهی وجعلنی ممن نادیته فأجابک و لاحظته فصعق لجلالک و ناجیته سرا و عمل لک جهرا

کلام در شرح کلمات مرحوم آیت الله بهجت بود، رسیدیم به کلمه پنجم، ایشان فرمودند که آیت الله قاضی مکرر می فرمود: اگر کسی مواظبت بر نماز اول وقت نمود و به جایی نرسید، بر من چنین و چنان کند. در توضیح این بیان ایشان مطالبی در جلسه قبل عرض شد منتها بحث ناقص ماند، وعده دادیم در این جلسه تکمیل کنیم.

مراد از نماز اول وقت چیست؟
یک مطلب این است که اولا مراد از اول وقت که مرحوم علامه، مرحوم آقای قاضی، مرحوم آقای بهجت، مرحوم آیت الله پهلوانی و کسانی که سلسله آنها به مرحوم آیت الله آمیرزا حسینقلی همدانی و رحوم آسید علی آقای شوشتری می رسد، وقتی می گویند نماز اول وقت، مراد چیست؟ و همینطور فقهای عظیم الشأن وقتی تأکید می کنند که نماز را اول وقت بخوانید، مراد از اول وقت چیست؟

اینجا یک بحثی که لازم است به آن توجه شود این است که نمازهای یومیه، یک وقت اختصاصی دارد، یک وقت إجزاء دارد، یعنی شما وقتی در این وقت نماز را بخوانید، مجزی هست و تکلیف از گردن شما ساقط است، و یک اول وقت داریم و یکی هم وقت فضیلت.

وقت فضیلت با اول وقتی که در ذهن ما هست، فرق می کند،به ما تا می گویند اول وقت، ذهنمان می رود سمتی که وقتی اذان نماز گفته می شود، این یعنی اول وقت! مراد از اول وقت با توجه به روایاتی که داریم و همینطور فتاوایی که از فقهای گرانقدر صادر شده، مراد از اول وقت یعنی وقت فضیلت، پس مراد از اول وقت یعنی وقت فضیلت نماز.

این را مرحوم آیت الله پهلوانی، هم شفاهاً و هم در آن نوشته ای که داشتند، این را توجه دادند. ایشان می فرمایند که منظور از اول وقت، درک زمان فضیلت نمازهای یومیه است، خواه به جماعت باشد و خواه اینکه انسان در منزل فرادا بخواند. پس خوب دقت کنید مرحوم آیت الله بهجت از استادشان مرحوم آقای قاضی، نماز اول وقت را نقل کردند با آن بیانی که ذکر شد، مراد از اول وقت چیست؟ وقت فضیلت نماز های یومیه است.

خب، وقت فضیلت نمازهای یومیه چگونه است؟ در رساله های عملیه آمده، باید به مرجع خودتان مراجعه کنید، ببینید نظرش در مورد وقت فضیلت چیست. اما من فتوای امام ره را عرض می کنم که آن محاسبه ای که انجام گرفته است که ظاهرا فتوای مقام معظم رهیری هم باید همین باشد، حالا اگر اختلافی بود آقای مخلصی جلسه بعد بگویند، در اذان صبح تقریبا وقت فضیلت حدود 21 دقیقه می شود، در رساله ها که نگاه کنید می گویند وقت فضیلت نماز صبح، از اذان صبح است تا وقتی که هوا روشن شود که تقریبا 20 دقیقه، 21 دقیقه می شود. اگر کسی نماز صبحش را در این زمان بخواند یعنی نمازش را اول وقت خوانده است، پس اول وقت یعنی وقت فضیلت، وقتی فضیلت یعنی وقتی که ثوابش از باقی زمان ها بیشتر است برای اقامه نماز.

در باب نماز ظهر، آنجا هم تقریبا حدود یک ساعت و ده دقیقه یا یک ساعت و چهل دقیقه محاسبه کردند که در رساله ها به صورت شاخص مطرح است، وقت فضیلت نماز ظهر است. در باب عصر دیدید اهل سنت عصر را تأخیر میندازند، اینجا مسئله اختلافی است، فتوای امام رضوان الله تعالی علیه این است که بعد از خواندن نماز ظهر، (وقت فضیلت نماز عصر است)، که گفتیم وقت فضیلتش چقدر است، حالا اگر کسی اذان که گفت، نمازش را بخواند، همین که نماز ظهر را خواند، بلافاصله پشت سرش وقت فضیلت نماز عصر شروع می شود که تقریبا حدود سه ساعت و نیم، وقت فضیلت نماز عصر است، پس اگر کسی نماز عصر خودش را به دنبال نماز ظهرش خواند، به فتوای امام ره نماز عصرض در وقت فضیلت، اقامه شده است.

نماز مغرب هم به محض اینکه اذان می گویند وقت فضیلتش شروع می شود تا ذهاب حمره مغربیه، یعنی آن سرخی مغرب برود که تقریبا حدود 50 دقیقه، 51 دقیقه است. در نماز عشا وقت فضیلتش اینگونه نیست که شما مغرب را که خواندی بلافاصله بعد از آن (مثل نماز ظهر) وقت فضیلت عشا باشد، کسی که می خواهد نماز اول وقت را در عشا رعایت کند حدود یک ساعت خرده ای بعد از اذان مغرب است که حالا بعضی گفتند 51 دقیقه، استاد بزرگوار ما فقیه عارف مرحوم آیت الله جعفری که از برجسته ترین شاگردان علامه طباطبایی در همه ابعاد بودند، از آقای بروجردی نقل می کردند که نظر ایشان این بوده که یک ساعت و نیم تا سه ساعت وقت فضیلت است. اینها را اگر مراجعه به مرجعتان بکنید، معلوم می شود، حالا اینهایی که من عرض کردم، فتوای امام ره بود، حدود تقریبا 51 دقیقه یا کمی بیشتر، وقت فضیلت نماز عشل شروع می شود تا حدود سه ساعت، سه ساعت و ده دقیقه.

خب، حالا ما در این وقت فضیلت چه کنیم؟ در این وقت فضیلت، انسان هر چه تلاش کند که نمازش به اول وقت فضیلت (نزدیک باشد، ثواب بیشتری می برد)، وقت فضیلت معلوم شد که یک زمانی دارد مثلا نماز صبح تا روشن شدن هوا، این وقت فضیلت است و اگر کسی در این وقت، نمازش را خواند، نماز اول وقت است، اما در همین وقت فضیلت، خود وقت فضیلت ، اول وقت دارد یعنی اول وقت فضیلت، اول وقت فضیلت نماز صبح همان وقتی است که اذان صبح را می گویند، یعنی این باز مستحب است که انسان نمازش را در اول وقت فضیلت بخواند. خب این بحثی که لازم بود تذکر داده شود که مراد از اول وقت که اهل معرفت می گویند و فقها توصیه می کنند، چیست؟

در اهمیت نماز جماعت
اینجا باز یک نکته ای که باید به آن توجه شود این است که حالا اگر در همین وقت فضیلت، امر دائر شد بین نماز فرادا و نماز جماعت، یعنی من نماز فرادای خودم را در اول وقت فضیلت بخوانم یا نماز جماعتم را در آخر وقت فضیلت بخوانم، اینجا اولویت با جماعت است، حالا اگر امر دائر شد بین اینکه من نماز جماعتم را خارج از وقت فضیلت بخوانم، یا فرادا بخوانم در وقت فضیلت، اینجا اختلافی هست، برخی از فقها فتوا دادند که جماعت مقدم است، برخی از فقها مثل آقای سیستانی فرمودند که معلوم نیست که انسان بگوید، جماعت در غیر فضیلت، اولی است، پس اینجا هم اختلاف فتوا هست و بایست نظر مرجعتان را بپرسید و ببینید که نظرش چه است.

اینجا یک نکته ای که من باید عرض کنم، مسئله نماز جماعت است که یک مقداری باید به آن توجه بیشتری شود. من فقط یک فتوا را نقل می کنم که هشدار دهنده است برای همه ما. نماز جماعت خواندن مستحب است و ثوابش هم اگر به ده نفر برسد قابل احصاء نیست و آثارش خیلی زیاد است.

پس نماز جماعت مستحب است، این درست است، اما اگر انسان به نماز جماعت بی اعتنایی کرد، این چه؟ بله نماز جماعت مستحب است و ما هم می گوییم مستحب است، واجب نیست، اما اگر کسی به نماز جماعت بی اعتنایی کرد، یعنی یک نماز جماعتی تشکیل شده و اعتنایی ندارد و بی توجه است به آن، این را فقها گفته اند که بی اعتنایی به نماز جماعت جایز نیست. ببینید خود نماز جماعت مستحب است اما بی اعتنایی به نماز جماعت حرام است، جایز نیست یعنی انسان فعل حرام مرتکب می شود، این هم یک نکته ای که باید به آن توجه کنیم.

روایات در باب نماز اول وقت
خب گفتیم که این بیانی که مرحوم آقای بهجت دارند و از استادشان مرحوم آقای قاضی نقل می کنند، این ریشه روایی دارد، آن هم نه یک روایت، روایات که خوانده شود، معلوم می شود که چرا این بزرگان اینقدر تأکید دارند به نماز اول وقت، یعنی اصلا در دستورات سلوکی همه این بزرگان یکی اش التزام عملی به نماز اول وقت است.

وقتی می گویند نماز اول وقت، معنایش این است که اگر شما مدرس هستید، اگر شما پزشک هستید، اگر معلم هستید، اگر کاسب هستید، راننده تاکسی هستید، راننده اتوبوس هستید، خلبان هستید، معنای التزام به نماز اول وقت این است که این ظرف را شما اختصاص بده برای نماز، به کار دیگر نپرداز، یعنی از صبح که انسان از خواب بر می خیزد، دغدغه اش این باشد که برنامه ها رو طوری بریزد که نماز اول وقت او از بین نرود مگر در موارد اضطرار، مثلا یک پزشکی هست می خواهد یک عمل جراحی بینی کند برای زیبایی، این اضطرار نیست، باید زمانش را طوری بگذارد که به نماز اول وقت او آسیب نخورد، اما یک وقت هست که جرای هست که در بیمارستان می خواهد مشغول نماز بشود، یک تصادفی را می آورند که اگر به دادش نرسد از بین می رود، اینجا اولویت با این است که انسان نفسی را احیا کند و بعد برود نمازش را بخواند، پس در همه این برنامه ریزی ها انسان باید به این توجه داشته باشد، خود این توجه اثرگذار است که من از صبح تا شب طوری دارم برنامه های خودم را می چینم که به نماز اول وقت من که از بالاترین عبادت ها است و اگر او پذیرفته شود، باقی اعمال هم پذیرفته می شود، به این آسیبی وارد نشود، پس وقتی می گویند نماز اول وقت یعنی این ظرف زمانی را من به این واجب الهی اختصاص دهم.

حالا روایات را دقت بفرمایید، روایات خیلی تکان دهنده است. یک روایت از رسول خدا(ص) است که حضرت فرمودند که أَفْضَلُ‏ الْأَعْمَالِ الصَّلَاةُ فِي أَوَّلِ‏ وَقْتِهَا بالاترین اعمال، با فضیلت ترین اعمال نزد خدا، این است که انسان نماز خودش را در اول وقت خودش بخواند، این یک روایت.

روایت دیگر که باز از حضرت است، أحب الاعمال إلی الله الصلاة لأول وقتها ، محبوب ترین اعمل، ( در قلب بود افضل اعمال) نزد خدا این است که انسان نمازش را اول وقت بخواند. خب این وقتی شد با فضیلت ترین اعمال یا شد محبوب ترین اعمال، معلوم می شود این همان تعبیری که اهل معرفت دارند، نماز اول وقت شاه کلید فتح فتوحات معنوی است،

روایت دیگر از امام باقر(ع)است ، حضرت فرمودند: اعْلَمْ أَنَّ أَوَّلَ‏ الْوَقْتِ‏ أَبَداً أَفْضَلُ فَعَجِّلْ بِالْخَيْرِ مَا اسْتَطَعْتَ‏. نماز اول وقت همیشه، فضیلتش بیشتر است، بعد تعبیر ار ببینید فَعَجِّلْ بِالْخَيْرِ مَا اسْتَطَعْتَ، برای انجام این کار خیر هر چقدر که توان داری عجله کن، عجله کن، شما ببینید در اذان نماز چی می گویند؟ حی الصلاة، حی الفلاح، حی علی خیر العمل، بشتابید، خب این بیان حضرت است فَعَجِّلْ بِالْخَيْرِ مَا اسْتَطَعْتَ، هر مقدار که می توانی برای این کار خیر عجله کن یعنی نماز اول وقتت.

روایت دیگر از اما صادق(ع) است، که حضرت می خواهند بگویند که بین نماز اول وقت و نماز آخر وقت چقدر فاصله است، انسان نماز اول وقت بخواند یا همین نماز را در در آخر وقت بخواند، چقدر چیزی گیرش می آید یا چقدر چیزی از دست می دهد، می فرماید: إِنَّ فَضْلَ‏ الْوَقْتِ‏ الْأَوَّلِ‏ عَلَى الْآخِرِ كَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَى الدُّنْيَا فضیلت اول وقت بر آخر وقت این را بخواهید ببینید چه مقدار هست، كَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَى الدُّنْيَا مثل برتی عالم آخرت به عالم دنیا است، یعنی چه؟ یعنی اصلا این تفاوت نماز اول وقت با نماز آخر وقت قابل سنجش نیست، عالم دنیا محدود است، عالم آخرت نامحدود است و حدی ندارد، یعنی تفاوت بین نماز اول وقت و آخر وقت، نامحدود است، به حساب نمی آید، كَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَى الدُّنْيَا، ببینید چقدر چیز از دست آدم بی خودی می رود، با یک برنامه ریزی، با یک عزم با یک جزم، انسان می تواند نمازهای خود را در اول وقت بخواند.

خب یک نکته ای هم که ما اشاره کردیم این بود که در وقت فضیلت هم انسان تلاش کند که در اول وقت فضیلت، نماز خودش را بخواند. روایت از امام هشتم، امام رضا(ع) است، فرمود: يَا فُلَانُ إِذَا دَخَلَ‏ الْوَقْتُ‏ عَلَيْكَ فَصَلِّهِمَا فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا يَكُون‏. وقتی نماز ظهر و عصر آمد، نمازت را بخوان، وقت که داخل شد نمازت را بخوان، فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا يَكُون، تو نمی دانی چه چیزی پیش خواهد آمد، یکی نمازی که در اول وقت فضیلت عقب میندازی، ده دقیقه عقب میفتد معلوم نیست در این ده دقیقه چه اتفاقی می افتد، ممکن است عزرائیل جان من و شما را بگیرد و از فضیلت اقامه نماز محروم شویم، در روایت هست که این دو رکعت نماز نشسته ای که شما بعد از نماز عشا می خوانید، اگر کسی در آن شب از دنیا برود، و این نماز را خوانده باشد، این نماز به جای نماز شب او می نشیند، خب چرا آدم این نماز را نخواند؟ کسی که اهل نماز شب است، اگر از دنیا برود از فضیلت نماز شب محروم شده است، خب با خواندن آن دو رکعت نماز نشسته، فضیلت نماز شب را به او می دهند. فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا يَكُون، نمی دانی چه چیزی پیش خواهد آمد. این توضیحاتی که مربوط به کلام پنجم ایشان بود.