بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله الذی هدانا سبل السلام و نهانا عن اتباع خطوات الشیطان و الصلاة و السلام علی افضل من دعل الی سبیل ربه بالحکمة و الموعظة الحسنة سیدنا و نبینا ابی القاسم المصطفی محمد صل الله علیه و علی اهل بیته الطیبین و الطاهرین المعصومین المکرمین و اللعن الدائم علی اعدائهم اجمعین من الان الی قیام یوم الدین
الهی هب لی کمال الانقطاع الیک و أنر ابصار قلوبنا بضیاء نظرها إلیک حتی تخرق ابصار القلوب حجب النور و تصل إلی معدن العظمة و تصیر أرواحنا معلقة بعز قدسک الهی وجعلنی ممن نادیته فأجابک و لاحظته فصعق لجلالک و ناجیته سرا و عمل لک جهرا

کلام در شرح کلمات مرحوم آیت الله بهجت بود، رسیدیم به کلمه پنجم، ایشان فرمودند که آیت الله قاضی مکرر می فرمود: اگر کسی مواظبت بر نماز اول وقت نمود و به جایی نرسید، بر من چنین و چنان کند. در توضیح این بیان ایشان مطالبی در جلسه قبل عرض شد منتها بحث ناقص ماند، وعده دادیم در این جلسه تکمیل کنیم.

مراد از نماز اول وقت چیست؟
یک مطلب این است که اولا مراد از اول وقت که مرحوم علامه، مرحوم آقای قاضی، مرحوم آقای بهجت، مرحوم آیت الله پهلوانی و کسانی که سلسله آنها به مرحوم آیت الله آمیرزا حسینقلی همدانی و رحوم آسید علی آقای شوشتری می رسد، وقتی می گویند نماز اول وقت، مراد چیست؟ و همینطور فقهای عظیم الشأن وقتی تأکید می کنند که نماز را اول وقت بخوانید، مراد از اول وقت چیست؟

اینجا یک بحثی که لازم است به آن توجه شود این است که نمازهای یومیه، یک وقت اختصاصی دارد، یک وقت إجزاء دارد، یعنی شما وقتی در این وقت نماز را بخوانید، مجزی هست و تکلیف از گردن شما ساقط است، و یک اول وقت داریم و یکی هم وقت فضیلت.

وقت فضیلت با اول وقتی که در ذهن ما هست، فرق می کند،به ما تا می گویند اول وقت، ذهنمان می رود سمتی که وقتی اذان نماز گفته می شود، این یعنی اول وقت! مراد از اول وقت با توجه به روایاتی که داریم و همینطور فتاوایی که از فقهای گرانقدر صادر شده، مراد از اول وقت یعنی وقت فضیلت، پس مراد از اول وقت یعنی وقت فضیلت نماز.

این را مرحوم آیت الله پهلوانی، هم شفاهاً و هم در آن نوشته ای که داشتند، این را توجه دادند. ایشان می فرمایند که منظور از اول وقت، درک زمان فضیلت نمازهای یومیه است، خواه به جماعت باشد و خواه اینکه انسان در منزل فرادا بخواند. پس خوب دقت کنید مرحوم آیت الله بهجت از استادشان مرحوم آقای قاضی، نماز اول وقت را نقل کردند با آن بیانی که ذکر شد، مراد از اول وقت چیست؟ وقت فضیلت نماز های یومیه است.

خب، وقت فضیلت نمازهای یومیه چگونه است؟ در رساله های عملیه آمده، باید به مرجع خودتان مراجعه کنید، ببینید نظرش در مورد وقت فضیلت چیست. اما من فتوای امام ره را عرض می کنم که آن محاسبه ای که انجام گرفته است که ظاهرا فتوای مقام معظم رهیری هم باید همین باشد، حالا اگر اختلافی بود آقای مخلصی جلسه بعد بگویند، در اذان صبح تقریبا وقت فضیلت حدود 21 دقیقه می شود، در رساله ها که نگاه کنید می گویند وقت فضیلت نماز صبح، از اذان صبح است تا وقتی که هوا روشن شود که تقریبا 20 دقیقه، 21 دقیقه می شود. اگر کسی نماز صبحش را در این زمان بخواند یعنی نمازش را اول وقت خوانده است، پس اول وقت یعنی وقت فضیلت، وقتی فضیلت یعنی وقتی که ثوابش از باقی زمان ها بیشتر است برای اقامه نماز.

در باب نماز ظهر، آنجا هم تقریبا حدود یک ساعت و ده دقیقه یا یک ساعت و چهل دقیقه محاسبه کردند که در رساله ها به صورت شاخص مطرح است، وقت فضیلت نماز ظهر است. در باب عصر دیدید اهل سنت عصر را تأخیر میندازند، اینجا مسئله اختلافی است، فتوای امام رضوان الله تعالی علیه این است که بعد از خواندن نماز ظهر، (وقت فضیلت نماز عصر است)، که گفتیم وقت فضیلتش چقدر است، حالا اگر کسی اذان که گفت، نمازش را بخواند، همین که نماز ظهر را خواند، بلافاصله پشت سرش وقت فضیلت نماز عصر شروع می شود که تقریبا حدود سه ساعت و نیم، وقت فضیلت نماز عصر است، پس اگر کسی نماز عصر خودش را به دنبال نماز ظهرش خواند، به فتوای امام ره نماز عصرض در وقت فضیلت، اقامه شده است.

نماز مغرب هم به محض اینکه اذان می گویند وقت فضیلتش شروع می شود تا ذهاب حمره مغربیه، یعنی آن سرخی مغرب برود که تقریبا حدود 50 دقیقه، 51 دقیقه است. در نماز عشا وقت فضیلتش اینگونه نیست که شما مغرب را که خواندی بلافاصله بعد از آن (مثل نماز ظهر) وقت فضیلت عشا باشد، کسی که می خواهد نماز اول وقت را در عشا رعایت کند حدود یک ساعت خرده ای بعد از اذان مغرب است که حالا بعضی گفتند 51 دقیقه، استاد بزرگوار ما فقیه عارف مرحوم آیت الله جعفری که از برجسته ترین شاگردان علامه طباطبایی در همه ابعاد بودند، از آقای بروجردی نقل می کردند که نظر ایشان این بوده که یک ساعت و نیم تا سه ساعت وقت فضیلت است. اینها را اگر مراجعه به مرجعتان بکنید، معلوم می شود، حالا اینهایی که من عرض کردم، فتوای امام ره بود، حدود تقریبا 51 دقیقه یا کمی بیشتر، وقت فضیلت نماز عشل شروع می شود تا حدود سه ساعت، سه ساعت و ده دقیقه.

خب، حالا ما در این وقت فضیلت چه کنیم؟ در این وقت فضیلت، انسان هر چه تلاش کند که نمازش به اول وقت فضیلت (نزدیک باشد، ثواب بیشتری می برد)، وقت فضیلت معلوم شد که یک زمانی دارد مثلا نماز صبح تا روشن شدن هوا، این وقت فضیلت است و اگر کسی در این وقت، نمازش را خواند، نماز اول وقت است، اما در همین وقت فضیلت، خود وقت فضیلت ، اول وقت دارد یعنی اول وقت فضیلت، اول وقت فضیلت نماز صبح همان وقتی است که اذان صبح را می گویند، یعنی این باز مستحب است که انسان نمازش را در اول وقت فضیلت بخواند. خب این بحثی که لازم بود تذکر داده شود که مراد از اول وقت که اهل معرفت می گویند و فقها توصیه می کنند، چیست؟

در اهمیت نماز جماعت
اینجا باز یک نکته ای که باید به آن توجه شود این است که حالا اگر در همین وقت فضیلت، امر دائر شد بین نماز فرادا و نماز جماعت، یعنی من نماز فرادای خودم را در اول وقت فضیلت بخوانم یا نماز جماعتم را در آخر وقت فضیلت بخوانم، اینجا اولویت با جماعت است، حالا اگر امر دائر شد بین اینکه من نماز جماعتم را خارج از وقت فضیلت بخوانم، یا فرادا بخوانم در وقت فضیلت، اینجا اختلافی هست، برخی از فقها فتوا دادند که جماعت مقدم است، برخی از فقها مثل آقای سیستانی فرمودند که معلوم نیست که انسان بگوید، جماعت در غیر فضیلت، اولی است، پس اینجا هم اختلاف فتوا هست و بایست نظر مرجعتان را بپرسید و ببینید که نظرش چه است.

اینجا یک نکته ای که من باید عرض کنم، مسئله نماز جماعت است که یک مقداری باید به آن توجه بیشتری شود. من فقط یک فتوا را نقل می کنم که هشدار دهنده است برای همه ما. نماز جماعت خواندن مستحب است و ثوابش هم اگر به ده نفر برسد قابل احصاء نیست و آثارش خیلی زیاد است.

پس نماز جماعت مستحب است، این درست است، اما اگر انسان به نماز جماعت بی اعتنایی کرد، این چه؟ بله نماز جماعت مستحب است و ما هم می گوییم مستحب است، واجب نیست، اما اگر کسی به نماز جماعت بی اعتنایی کرد، یعنی یک نماز جماعتی تشکیل شده و اعتنایی ندارد و بی توجه است به آن، این را فقها گفته اند که بی اعتنایی به نماز جماعت جایز نیست. ببینید خود نماز جماعت مستحب است اما بی اعتنایی به نماز جماعت حرام است، جایز نیست یعنی انسان فعل حرام مرتکب می شود، این هم یک نکته ای که باید به آن توجه کنیم.

روایات در باب نماز اول وقت
خب گفتیم که این بیانی که مرحوم آقای بهجت دارند و از استادشان مرحوم آقای قاضی نقل می کنند، این ریشه روایی دارد، آن هم نه یک روایت، روایات که خوانده شود، معلوم می شود که چرا این بزرگان اینقدر تأکید دارند به نماز اول وقت، یعنی اصلا در دستورات سلوکی همه این بزرگان یکی اش التزام عملی به نماز اول وقت است.

وقتی می گویند نماز اول وقت، معنایش این است که اگر شما مدرس هستید، اگر شما پزشک هستید، اگر معلم هستید، اگر کاسب هستید، راننده تاکسی هستید، راننده اتوبوس هستید، خلبان هستید، معنای التزام به نماز اول وقت این است که این ظرف را شما اختصاص بده برای نماز، به کار دیگر نپرداز، یعنی از صبح که انسان از خواب بر می خیزد، دغدغه اش این باشد که برنامه ها رو طوری بریزد که نماز اول وقت او از بین نرود مگر در موارد اضطرار، مثلا یک پزشکی هست می خواهد یک عمل جراحی بینی کند برای زیبایی، این اضطرار نیست، باید زمانش را طوری بگذارد که به نماز اول وقت او آسیب نخورد، اما یک وقت هست که جرای هست که در بیمارستان می خواهد مشغول نماز بشود، یک تصادفی را می آورند که اگر به دادش نرسد از بین می رود، اینجا اولویت با این است که انسان نفسی را احیا کند و بعد برود نمازش را بخواند، پس در همه این برنامه ریزی ها انسان باید به این توجه داشته باشد، خود این توجه اثرگذار است که من از صبح تا شب طوری دارم برنامه های خودم را می چینم که به نماز اول وقت من که از بالاترین عبادت ها است و اگر او پذیرفته شود، باقی اعمال هم پذیرفته می شود، به این آسیبی وارد نشود، پس وقتی می گویند نماز اول وقت یعنی این ظرف زمانی را من به این واجب الهی اختصاص دهم.

حالا روایات را دقت بفرمایید، روایات خیلی تکان دهنده است. یک روایت از رسول خدا(ص) است که حضرت فرمودند که أَفْضَلُ‏ الْأَعْمَالِ الصَّلَاةُ فِي أَوَّلِ‏ وَقْتِهَا بالاترین اعمال، با فضیلت ترین اعمال نزد خدا، این است که انسان نماز خودش را در اول وقت خودش بخواند، این یک روایت.

روایت دیگر که باز از حضرت است، أحب الاعمال إلی الله الصلاة لأول وقتها ، محبوب ترین اعمل، ( در قلب بود افضل اعمال) نزد خدا این است که انسان نمازش را اول وقت بخواند. خب این وقتی شد با فضیلت ترین اعمال یا شد محبوب ترین اعمال، معلوم می شود این همان تعبیری که اهل معرفت دارند، نماز اول وقت شاه کلید فتح فتوحات معنوی است،

روایت دیگر از امام باقر(ع)است ، حضرت فرمودند: اعْلَمْ أَنَّ أَوَّلَ‏ الْوَقْتِ‏ أَبَداً أَفْضَلُ فَعَجِّلْ بِالْخَيْرِ مَا اسْتَطَعْتَ‏. نماز اول وقت همیشه، فضیلتش بیشتر است، بعد تعبیر ار ببینید فَعَجِّلْ بِالْخَيْرِ مَا اسْتَطَعْتَ، برای انجام این کار خیر هر چقدر که توان داری عجله کن، عجله کن، شما ببینید در اذان نماز چی می گویند؟ حی الصلاة، حی الفلاح، حی علی خیر العمل، بشتابید، خب این بیان حضرت است فَعَجِّلْ بِالْخَيْرِ مَا اسْتَطَعْتَ، هر مقدار که می توانی برای این کار خیر عجله کن یعنی نماز اول وقتت.

روایت دیگر از اما صادق(ع) است، که حضرت می خواهند بگویند که بین نماز اول وقت و نماز آخر وقت چقدر فاصله است، انسان نماز اول وقت بخواند یا همین نماز را در در آخر وقت بخواند، چقدر چیزی گیرش می آید یا چقدر چیزی از دست می دهد، می فرماید: إِنَّ فَضْلَ‏ الْوَقْتِ‏ الْأَوَّلِ‏ عَلَى الْآخِرِ كَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَى الدُّنْيَا فضیلت اول وقت بر آخر وقت این را بخواهید ببینید چه مقدار هست، كَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَى الدُّنْيَا مثل برتی عالم آخرت به عالم دنیا است، یعنی چه؟ یعنی اصلا این تفاوت نماز اول وقت با نماز آخر وقت قابل سنجش نیست، عالم دنیا محدود است، عالم آخرت نامحدود است و حدی ندارد، یعنی تفاوت بین نماز اول وقت و آخر وقت، نامحدود است، به حساب نمی آید، كَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَى الدُّنْيَا، ببینید چقدر چیز از دست آدم بی خودی می رود، با یک برنامه ریزی، با یک عزم با یک جزم، انسان می تواند نمازهای خود را در اول وقت بخواند.

خب یک نکته ای هم که ما اشاره کردیم این بود که در وقت فضیلت هم انسان تلاش کند که در اول وقت فضیلت، نماز خودش را بخواند. روایت از امام هشتم، امام رضا(ع) است، فرمود: يَا فُلَانُ إِذَا دَخَلَ‏ الْوَقْتُ‏ عَلَيْكَ فَصَلِّهِمَا فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا يَكُون‏. وقتی نماز ظهر و عصر آمد، نمازت را بخوان، وقت که داخل شد نمازت را بخوان، فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا يَكُون، تو نمی دانی چه چیزی پیش خواهد آمد، یکی نمازی که در اول وقت فضیلت عقب میندازی، ده دقیقه عقب میفتد معلوم نیست در این ده دقیقه چه اتفاقی می افتد، ممکن است عزرائیل جان من و شما را بگیرد و از فضیلت اقامه نماز محروم شویم، در روایت هست که این دو رکعت نماز نشسته ای که شما بعد از نماز عشا می خوانید، اگر کسی در آن شب از دنیا برود، و این نماز را خوانده باشد، این نماز به جای نماز شب او می نشیند، خب چرا آدم این نماز را نخواند؟ کسی که اهل نماز شب است، اگر از دنیا برود از فضیلت نماز شب محروم شده است، خب با خواندن آن دو رکعت نماز نشسته، فضیلت نماز شب را به او می دهند. فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا يَكُون، نمی دانی چه چیزی پیش خواهد آمد. این توضیحاتی که مربوط به کلام پنجم ایشان بود.