حجاب به معنای حضور بدون تبرّج بانوان در جامعه است، اما از طرفی نوجوانان و جوانان به اقتضای فطرت تمایل دارند مورد توجه قرار گیرند. حال چگونه یک دختر جوان می‌تواند هم از پوشش‌های شاد (در طرح و رنگ) استفاده کند و هم حضور بدون تبرّج داشته باشد؟

واژه حجاب در لغت به معنای پرده و حاجب و چیزی است که میان دو چیز حایل و فاصله می‌شود.(۸) البته مفسران و محققان گفته‌اند واژه حجاب به معنای پوشش زنان، اصطلاحی است که بیشتر در عصر ما پیدا شده و اصطلاحی جدید است. آن‌چه در گذشته در این مورد به کار می‌رفته، به ویژه در اصطلاح فقها، واژه «ستر» به معنای پوشش است.(1) در قرآن کریم برای رشد و تعالی زن و نیز سالم‌سازی محیط خانه و اجتماع، حجاب برای زنان، واجب شده است.(2)

قرآن برای حجاب، علاوه بر پوشش بدن، اقسام دیگری قائل است:

حجاب و پوشش در نگاه

آن‌جا که می‌فرماید: «ای رسول ما به مردان مؤمن بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند»(3) و نیز «ای رسول به زنان مؤمن بگو تا چشم‌ها را از نگاه ناروا بپوشند.»(4)

حجاب در گفتار

«پس زنهار نازک و نرم با مردان سخن نگویید؛ مبادا آن‌که دلش بیمار است به طمع افتد.»(5)

حجاب در رفتار

به زنان دستور داده شده است به گونه‌ای راه نروند که با نشان دادن زینت‌های خود باعث جلب توجه نامحرم شوند: «و آن طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهای‌شان معلوم شود.»(6)

اما در خصوص سؤال باید چند نکته را متذکر شویم:

انسان؛ موجودی دو بعدی

از نگاه قرآن انسان موجودى است که از یک ‏سو فطرتى الهى و از سوى دیگر، طبیعتى مادى دارد.

فطرت او را به سمت معارف بلند، معنویات و خیرات دعوت مى‏کند و طبیعت او را به حضیض مادیّت، شهوات و شرور فرا مى‌خواند. حیات انسان صحنه‏ مبارزه‏ دائم بین طبیعت و فطرت اوست.(7) برخی به اشتباه، فطرت پاک و الهی را با طبیعت و خواسته‌های نفسانی خود یکی می‌دانند، لذا دچار تعارض و خطای معرفتی شده و از حقیقت دور می‌شوند.

پوشش؛ سبب احترام

پوشش بیشتر زن، سبب می‏گردد ارزش زن در برابر مرد بالا رود. اگر اسلام تاکید کرده است که زن متین‏‌تر و با وقارتر و عفیف‌تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش برای مردان نگذارد، برای آن است که بر احترام زن افزوده ‏شود و همچون کالای بی‌ارزشی تلقی نگردد که به راحتی در اختیار همگان است.(8)

مواظبت بر ارمری فطری

از مطالعات تاریخی نیز استفاده می‌شود که انسان در هیچ مقطعی بدون پوشش زندگی نکرده است و این مطلب نشان می‌دهد شرم و حیا به صورت ذاتی در انسان وجود دارد. از آیات مربوط به خلقت حضرت آدم و حوا نیز فطری بودن پوشش و حجاب استفاده می‌شود. خداوند در قرآن به انسان‌ها هشدار می‌دهد که مواظب باشند مبادا همان‌گونه که فتنه و فریب شیطان باعث برهنگی آدم و حوا گردید، موجب فریب و برهنگی آنان نیز بشود.(۱۷) قرآن همچنین از وسوسه شیطان برای برهنگی آدم و حوا خبر می‌دهد(9) و بالاخره از کارایی وسوسه‌ شیطان نسبت به آدم و حوا و خوردن از شجره ممنوعه و در نتیجه، آشکار شدن زشتی‌های آدم و حوا و اقدام آن دو به پوشاندن بدن خود با برگ درختان می‌گوید.(10)

معنای واژه تبرّج

قرآن کریم در این زمینه به همسران پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌فرماید: «شما در خانه‌‏هاى خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین در میان جمعیت ظاهر نشوید» و اندام و وسایل زینت خود را در معرض تماشاى دیگران قرار ندهید (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى).(11)

منظور از جاهلیت اولى، ظاهراً همان جاهلیت مقارن عصر پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است. آن موقع زنان حجاب درستى نداشتند و دنباله روسری‌‏هاى خود را به پشت سر می‌‏انداختند به طورى که گلو و قسمتى از سینه و گردنبند و گوشواره‌‏هاى آن‌ها نمایان بود. درواقع قرآن همسران پیامبر صلی الله علیه و آله را از این گونه اعمال باز می‌‏دارد.(12)

استفاده از زیبایی‌ها و زینت‌های حلال؛ دستور اسلام

خداوند در این باره می‌فرماید: «بگو چه کسى زینت‌هاى الهى را که براى بندگان خود آفریده‌ام و روزی‌هاى پاکیزه را حرام کرده است؟! این‌ها در زندگى دنیا، براى کسانى است که ایمان آورده‌‏اند (اگر چه دیگران نیز با آن‌ها مشارکت دارند ولى) در قیامت، خالص (براى مؤمنان) خواهد بود.»(13)

و این نشان می‌دهد فرهنگ اسلامی نه تنها زنان و دختران را در استفاده از زینت‌آلات و لباس‌های زیبا منع نمی‌کند، بلکه آن‌ها را تشویق نیز می‌کند.

امام باقر(ع) در روایتی می‌فرمایند: «سزاوار نیست زنی خود را بدون زیور واگذارد، لااقل گردن‌بندی به گردن آویزد.»(14)

چگونگی جواز استفاده از زینت‌آلات و لباس‌های شاد

البته اسلام برای این‌که هم به خواست طبیعی زنان پاسخ مثبت بدهد و هم آنان و جامعه را از آسیب‌های تبرج و بی‌حجابی مصون بدارد، آشکار کردن آرایش و زینت‌آلات را در محیط اجتماعی زنانه و محیط خانوادگی که نامحرم وجود ندارد، برای زنان جایز شمرده است. همچنین پوشیدن لباس‌های شاد در محیط‌های عمومی که افراد نامحرم حضور دارند در صورتی که از نظر پوشش، کامل باشد و موجب جلب توجه و تحریک نامحرم و باعث مفسده نگردد، جایز دانسته است و فقط در شرایطی این نوع پوشش را نهی می‌کند که موجب جلب توجه و تحریک نامحرم و باعث مفسده شود.(15)

پی نوشت:

(1) تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۴۰۲؛ مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، ص ۷۸
(2) اقتباس از سؤال ۴۳۱ (سایت: ۴۵۹) حجاب در اسلام.
(3) ُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ، نور،۳۰
(4) قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ، نور، ۳۱
(5) فلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ، احزاب،۳۲
(6) وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ، نور،۳۱
(7) اقتباس از سوال ۹ (سایت: ۱۲۳۹) دین و انسان.
(8) مطهری، مرتضی، مجموعه آثار ج ۱۹، مسأله حجاب، ستر عورت، با اندکی تغییر
(9) یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِما، اعراف، ۲۷
(10) فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطانُ لِیُبْدِیَ لَهُما ما وُرِیَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما. اعراف، ۲۰
(11) فَدَلاَّهُما بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ. اعراف،۲۲
(12) احزاب،۳۳
(13) تفسیر نمونه، ج۱۷، ۲۹۰
(14) قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللَّهِ الَّتی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ. اعراف،۳۲
(15 لاینبغی للمرأة ان تعطل نفسها و لو ان تعلق فی عنقها قلادة، حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، کتاب النکاح، ص ۱۱۴، حدیث ۱
(16) به پاره‌ای از نظرات فقها در این باره توجه فرمایید:
حرام است پوشیدن لباس شهرت به نحوى که خلاف شأن او باشد از حیث جنس لباس یا رنگ یا ترکیب یا بریدن یا دوخت. الغایة القصوى فی ترجمة العروة الوثقى، ج‏۱، ص ۳۵۰
بنابر احتیاط واجب باید انسان از پوشیدن لباس شهرت که پارچه یا رنگ یا دوخت آن براى کسى که مى‏خواهد آن را بپوشد معمول نیست، خودداری کند. (نورى): و موجب هتک و موهون بودن است . (فاضل) مقصود از لباس شهرت لباسى است که عرفاً زننده و از این جهت انگشت‌نما باشد و مناسب زى و شأن شخص از حیث جنس یا رنگ یا نوع دوخت نباشد. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)،ج۱، ص۴۶۶، مسأله ۸۴۵
س ۱۳۶۲: آیا دختران مى‏توانند لباسى که رنگ آن مایل به آبى پررنگ است بپوشند؟
ج: فى نفسه اشکال ندارد به شرطى که منجر به جلب توجه دیگران و ترتّب مفسده نشود.
س ۱۳۶۳: آیا براى زنان پوشیدن لباس‌هاى تنگى که برجستگی‌هاى بدن آنان را نشان مى‏دهد و یا پوشیدن لباس‌هاى بدن نما و عریان در عروسی‌ها و مانند آن جایز است؟
ج: اگر از نگاه مردان اجنبى و ترتّب مفسده در امان و محفوظ باشند، اشکال ندارد در غیر این صورت جایز نیست.
س ۱۳۶۴: آیا پوشیدن کفش سیاه براق توسط زن مؤمن جایز است؟
ج: اشکال ندارد مگر آن‌که رنگ و شکل آن باعث جلب توجه نامحرم و یا انگشت‌نما شدن او شود. استفتائات از مقام معظم رهبری، توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏۲، ص: ۱۰۱۲